علاوه بر حرکات معمول مهره‌های شطرنج، تعدادی حرکت ویژه مختص به برخی از مهره‌ها وجود دارد که آگاهی از این حرکات می‌تواند به شما در مواقع دفاع یا حمله کمک کند. این حرکات ویژه قوانین خاص خودشان را دارند و یادگیری آن‌ها و اینکه بتوانید در حین بازی موقعیت‌هایی که می‌توانید این حرکات را اجرا کنید را تشخیص دهید نیاز به تمرکز و تسلط کافی بر انجام آن حرکات دارد. پس تا زمانی که اجرای درست و به موقع این حرکات ملکه ذهنتان نشده آن‌ها را انجام ندهید چون رعایت نکردن قوانین این حرکات گاهی منجر به باخت شما در بازی می‌شود. از طرفی آشنایی شما با این حرکات باعث می‌شود که به حریف اجازه ندهید این حرکات را اجرا کند.
1- قلعه رفتن
حرکت قلعه یکی از بهترین و مفیدترین حرکات دفاعی در بازی شطرنج است زیرا یک بازیکن حرفه‌‌ای شطرنج باید همیشه به حفظ امنیت شاه خود توجه ویژه‌ای داشته باشد. یکی از مهمترین راه‌های حفظ امنیت مهره شاه، قلعه رفتن یا حرکت قلعه‌گیری است. با انجام قلعه رفتن، شاه به پشت خط مهره‌ها منتقل شده و امنیت او تضمین می‌شود. این عمل باعث برقراری ارتباط بین دو رخ می‌شود و رخ‌ها قادر خواهند بود ستون‌ها را بیشتر کنترل کنند. بنابراین، یک بازیکن برای حفظ بازی خود باید سعی کند شرایط مناسب برای قلعه رفتن را فراهم کرده و از انجام ممنوعیت‌های قلعه‌گیری خودداری کند.
نحوه قلعه‌گیری نیز به این صورت است که شاه باید دو خانه به سمت رخ مورد نظر حرکت کند و سپس رخ از روی شاه بپرد و در کنار او قرار بگیرد.
برای قلعه‌گیری باید قواعد آن را رعایت کنید در غیر اینصورت حرکت قلعه‌گیری شما اشتباه است. برای انجام این حرکت، شاه و رخی که قرار است قلعه‌گیری کنند نباید قبلاً حرکت کرده باشند. از طرفی دیگر بین شاه و رخی که قرار است قلعه اتفاق بیافتد، نباید مهره‌ای وجود داشته باشد. و مهمترین نکته این است که با حرکت قلعه‌گیری، مهره شاه در موقعیت کیش قرار نگیرد. حرکت قلعه‌گیری ویژگی‌های منحصر به فردی دارد از جمله:
- در یک بازی شطرنج، هرگز دو مهره به طور همزمان حرکت نمی‌کنند، اما در قلعه‌گیری، شاه و رخ به طور همزمان حرکت می‌کنند.
- در یک بازی شطرنج، شاه تنها یک خانه حرکت می‌کند، اما در قلعه‌گیری، شاه دو خانه حرکت می‌کند.
- در بازی شطرنج، فقط مهره اسب است که می‌تواند از روی مهره‌ها بپرد ولی همانطور که می‌بینید در حرکت قلعه‌گیری، رخ از روی شاه می‌پرد.
همانطور که اشاره کردیم حرکت قلعه‌گیری مزایای بسیاری برای شما دارد و از این رو شما نباید اجازه دهید که این حرکت را حریف شما هم انجام دهد و باید شرایط قلعه رفتن را از او بگیرید. به عنوان مثال اگر شما در لحظات شروع و اواسط بازی، به شاه حریف کیش دهید و مجبور شود مهره شاه خود را حرکت دهد در ادامه دیگر حق قلعه رفتن را نخواهد داشت. یا اگر مهره‌های رخ حریف را تهدید کنید تا مجبور به حرکت شده و دیگر نتوانند قلعه بروند.
2- ترفیع مهره پیاده
همانطور که می‌دانید مهره پیاده کم ارزش‌ترین مهره شطرنج است و به همین دلیل در طی بازی بسیار آسیب‌پذیر بوده و به راحتی می‌تواند توسط مهره‌های حریف حذف شود. از این رو حفظ مهره پیاده و رساندن آن به آخرین ردیف مقابل خود کار بسیار سختی بوده و اگر شما بتوانید مهره پیاده خود را به انتهای صفحه شطرنج برسانید کار بسیار ارزشمندی را انجام داده‌اید. از این رو با رسیدن مهره پیاده به آخرین ردیف، این مهره می‌تواند به مهره‌هایی با ارزش بالاتر مانند وزیر، رخ، اسب و فیل، ارتقاء پیدا کند.
اگر مهره پیاده شما سفید باشد با رسیدن به هر یک از خانه‌های ردیف هشتم ترفیع پیدا می‌کند و اگر مهره پیاده سیاه در اختیار شما باشد با رسیدن به ردیف اول می‌توانید آن را ارتقاء دهید.
این که چه مهره‌ای را شما به جای مهره پیاده وارد کنید به انتخاب شما بستگی دارد. شاید شما این تصور را داشته باشید که در این مواقع قویترین مهره یعنی وزیر را وارد بازی کنید و در اکثر مواقع هم مناسب‌ترین انتخاب همان وزیر است. ولی در بعضی شرایط خاص و با توجه به موقعیت خود در صفحه شطرنج، ممکن است شما با وارد کردن مهره‌ای غیر از وزیر، بتوانید به نتیجه بهتری برسید.
به این ترفیع مهره پیاده، ترفیع ضعیف‌تر گفته می‌شود به این خاطر که شما به جای مهره وزیر که بعد از شاه باارزش‌ترین و قویترین مهره است، تصمیم گرفتید که مهره ضعیف‌تر از آن را جایگزین مهره پیاده کنید. به عنوان مثال در برخی موقعیت‌ها وارد کردن مهره وزیر یک اشتباه بسیار فاجعه بار بوده و ممکن است به باخت شما منجر شود و در این شرایط شما می‌توانید با وارد کردن مهره اسب خود را در موقعیت بهتری قرار دهید و از خطر مات شدن جلوگیری کنید.
این نکته را باید حتماً در نظر داشته باشید که به محض رسیدن مهره پیاده به آخرین ردیف باید به انتخاب خود یک مهره دیگر را در همان خانه‌ای که پیاده به آن رسیده است قرار دهید. ترفیع مهره پیاده به یک مهره دیگر، یک حرکت محسوب شده و حریف شما باید حرکت بعدی را انجام دهد.
شما بر روی کاغذ می‌توانید تمام پیاده‌های خود را به مهره ارزشمندتر ارتقاء دهید ولی در عمل همچین اتفاقی رخ نخواهد داد زیرا برخی از پیاده‌های شما در طی بازی توسط مهره‌های حریف از صفحه شطرنج خارج خواهند شد و شانس اینکه به آخرین ردیف برسند را ندارند.
3- گرفتن در حین عبور (آنپاسان)
در حرکت آنپاسان شما می‌توانید با مهره پیاده خود، مهره پیاده حریف که در حال عبور است را بگیرید. این حرکت در شرایط خاصی انجام می‌شود و اگر شما آن شرایط را رعایت نکنید و این حرکت را به طور غیرقانونی انجام دهید بازی را باخته‌اید.
- قانون اول حرکت آنپاسان:
شما برای زدن مهره پیاده حریف باید در ردیف چهارم حریف خود قرار داشته باشید. به عبارتی اگر مهره پیاده شما سفید بود باید در ردیف پنجم و اگر مهره شما سیاه بود در ردیف چهارم باشید که که بتوانید این حرکت را انجام دهید.
- قانون دوم حرکت آنپاسان:
مهره پیاده‌ای که شما قصد دارید آن را بگیرید باید به طور مستقیم از ردیف دوم خودش به ردیف چهارم بیاید به عبارتی در اولین حرکت دو خانه را طی کند نه این که ابتدا به خانه بعدی خود که خانه ردیف سوم است برود و بعد به خانه ردیف چهارم. پس اگر پیاده حریف شما سفید است باید مستقیم به ردیف چهارم صفحه شطرنج آمده باشد و اگر پیاده حریف سیاه است باید مستقیم به ردیف پنجم صفحه شطرنج آمده باشد.
- قانون سوم حرکت آنپاسان:
به محض اینکه حریف مهره پیاده خود را به طور مستقیم در عرض چهارم خودشان قرار داد شما باید حرکت آنپاسان را انجام دهید و نمی‌توانید در حرکات بعدی خود آنپاسان را اجرا کنید. اگر شما حرکت آنپاسان را بلافاصله اجرا نکنید فرصت انجام این حرکت را از دست خواهید داد و در حرکات بعدی اجازه ندارید که مهره حریف را آنپاسان کنید.
در این مقاله شما را با حرکات ویژه‌ای که در بازی شطرنج اجرا می‌شود آشنا نمودیم که یادگیری آن‌ها می‌تواند در برخی موقعیت‌ها بسیار برای شما مفید باشد. ولی همانطور که در ابتدا اشاره کردیم آشنایی با اصول و قواعد این حرکات بسیار ضروری است بویژه حرکت آنپاسان که اجرای اشتباه آن منجر به باخت شما می‌شود و یا حرکت ترفیع که اگر مهره اشتباهی را وارد کنید ممکن است موقعیت خود را به خطر بیاندازید.
